Wskazany przez Pana Posła w interpelacji przepis art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 15 czerwca 2012 r. o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 2012 r. poz. 769), stanowi, że w przypadku powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi, na podstawie stosunku pracy, przy dochodzeniu zaległego wynagrodzenia i związanych z nim świadczeń, domniemywa się istnienie stosunku pracy przez okres 3 miesięcy, chyba że pracodawca lub cudzoziemiec dowiodą innego okresu zatrudnienia. Przepis ten wdraża art. 6 ust. 3 dyrektywy PE i Rady 2009/52/WE z dnia 18 czerwca 2009 r. przewidującej minimalne normy w odniesieniu do kar i środków stosowanych wobec pracodawców zatrudniających nielegalnie przebywających obywateli krajów trzecich. Przepis dyrektywy przewiduje, iż w celu ułatwienia dochodzenia od pracodawców zaległych należności, państwa członkowskie wprowadzają domniemanie istnienia stosunku pracy przez okres przynajmniej trzech miesięcy, chyba że pracodawca lub pracownik dowiodą innego okresu trwania zatrudnienia. Polska była więc zobowiązana, aby w odniesieniu do cudzoziemców objętych zakresem dyrektywy w krajowym prawodawstwie wprowadzić przepis realizujący tę zasadę. Zakres dyrektywy 2009/52/WE, jak również wdrażającej ją ustawy, jest bardzo wąski, dotyczy jedynie przypadków, gdy praca została powierzona cudzoziemcowi nielegalnie przebywającemu na terytorium Polski. Nie dotyczy sytuacji, gdy praca jest wykonywana np. bez wymaganego zezwolenia na pracę lub bez zawarcia odpowiednich umów. W przypadku Polski stosunkowo łatwo jest zalegalizować pobyt cudzoziemca, dlatego liczba przypadków nielegalnego pobytu jest bardzo niewielka.
Jak wynika z uzasadnienia do projektu ustawy „Przewidziane w dyrektywie 2009/52 domniemanie istnienia stosunku pracy przez okres trzech miesięcy, które ma być stosowane w celu ułatwienia dochodzenia roszczeń (zaległego wynagrodzenia i związanych z tym świadczeń) tylko w odniesieniu do ograniczonej zakresem podmiotowym dyrektywy 2009/52 grupy cudzoziemców, może stanowić podstawę do formułowania zarzutów o dyskryminacji innych osób zatrudnionych (Polaków i cudzoziemców legalnie przebywających). Wprowadzenie domniemania tylko w odniesieniu do cudzoziemców objętych zakresem dyrektywy 2009/52, uzasadnione jest jednakże ich specyficzną sytuacją wynikającą z nielegalnego statusu i trudności związanych z dochodzeniem roszczeń. Fakt przyjęcia dyrektywy 2009/52 w obecnym brzmieniu również świadczy o tym, że na poziomie unijnym uznano szczególną sytuację tych osób uzasadniającą ich szczególne traktowanie”.
Zgodnie z wynikami kontroli przeprowadzonych przez Państwową Inspekcję Pracy oraz Straż Graniczną w 2015 r. skontrolowanych zostało ponad 40 tys. cudzoziemców (przez PIP – 24,7 tys., przez SG – 16,4 tys.), z których 117 przebywało wbrew przepisom na terytorium Polski, wykonując pracę na rzecz 85 podmiotów. W 2014 skontrolowano 18 734 cudzoziemców (przez PIP – 12670, przez SG – 6064), z których 101 przebywało na terytorium Polski wbrew przepisom, wykonując pracę na rzecz 92 podmiotów. Dotychczas nie wpłynęły sygnały dotyczące wykorzystania art. 4 ust. 2 ustawy o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w postępowaniach sądowych.
Uprzejmie informuj? Pana Posła, że zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym reguluje ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 963, z późn. zm.). Art. 6 ustawy określa krąg osób objętych obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, wśród których wymienieni są m.in. pracownicy.
Cudzoziemcy na gruncie ubezpieczeń społecznych są traktowani jak każdy inny pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę i mają do nich zastosowanie wszystkie regulacje z zakresu ubezpieczeń społecznych, dotyczące osób fizycznych, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami. Przepisy ustawy nie uzależniają objęcia ubezpieczeniami w Polsce od posiadanego obywatelstwa, miejsca zamieszkania, pobytu, utraty ważności wizy czy też braku zezwolenia na zatrudnienie, itp. Dla objęcia tymi ubezpieczeniami istotny jest fakt podjęcia aktywności zawodowej rodzącej zgodnie z przepisami obowiązek ubezpieczeń społecznych, np. zawarcia z polskim podmiotem umowy o pracę, umowy o świadczenie usług oraz wykonywanie pracy w ramach tych umów na obszarze Polski. Zatem cudzoziemcy podlegają ubezpieczeniom społecznym na takich samych zasadach jak obywatele polscy.
Biorąc powyższe pod uwagę, zgodnie z przepisem art. 6 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, pracownicy (bez względu na narodowość), w tym również cudzoziemcy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku. Dla celów ubezpieczeń społecznych nie ma znaczenia rodzaj zawartej umowy o pracę, czy też okres jej trwania.
Natomiast zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia zwane „zleceniobiorcami” podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym oraz wypadkowemu chyba, że zachodzą okoliczności wyłączające ten obowiązek (zbieg tytułów do ubezpieczeń). Stosownie do art. 13 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zleceniobiorcy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym oraz wypadkowemu od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy. Ubezpieczenie chorobowe ma dla nich charakter dobrowolny (art. 11 ust. 2).
Zasady podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu reguluje ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2016 r. poz. 1793, z późn. zm.). Zasady ubezpieczenia w Polsce, oprócz prawa krajowego regulowane są również umowami międzynarodowymi o ubezpieczeniu społecznym (np. z Ukrainą), a także rozporządzeniami wspólnotowymi o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
Odnosząc się natomiast do przedstawionej w interpelacji sytuacji wskazanej w art. 4 ust. 2 omawianej ustawy z dnia 15 czerwca 2012 r. o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2012 r. poz. 769), należy stwierdzić, że domniemanie wskazane w tym przepisie dotyczy czasu trwania stosunku pracy na co wskazuje brzmienie tego przepisu, a nie domniemania wykonywania pracy przez cudzoziemca wyłącznie na podstawie umowy o pracę. Zatem dotyczy sytuacji, gdy z cudzoziemcem zawarto umowę o pracę i ma zastosowanie wyłącznie do roszczeń z tytułu stosunku pracy. Natomiast niewykluczone jest wykonywanie pracy przez cudzoziemca na podstawie innego stosunku prawnego, np. umowy o świadczenie usług. Domniemanie zawarte w tym przepisie nie ma zastosowania wobec zleceniobiorców.
Do dokonania zgłoszenia do ubezpieczeń z właściwego tytułu osób wykonujących pracę na terenie Polski zobowiązany jest płatnik składek. Równocześnie w myśl art. 68 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jeśli płatnik nie dokonał zgłoszenia do ubezpieczeń osoby objętej obowiązkiem, a z ustaleń dokonanych przez terenową jednostkę organizacyjną ZUS wynika, że zatrudnienie rodziło obowiązek ubezpieczeń społecznych, płatnikowi i osobie ubezpieczonej wydawana jest decyzja ustalająca ten obowiązek. Nie ma znaczenia czy ubezpieczonym jest cudzoziemiec, czy też obywatel Polski. W razie braku umowy na piśmie rozstrzygające będą ustalenia dotyczące warunków i okoliczności świadczenia pracy. Także w sytuacji, w której Zakład w trakcie prowadzonego postępowania ustali, iż osoba została zgłoszona do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, a z materiału dowodowego wynika, iż np. umowa o pracę nie jest faktycznie wykonywana, wówczas można zakwestionować tytuł do ubezpieczeń społecznych takiej osoby i wydać w tym zakresie decyzję na zasadach ogólnych. Należy podkreślić, że w myśl art. 107 k.p.a. decyzja administracyjna powinna zawierać oznaczenie strony. W przypadku osób fizycznych oznaczenie strony polega na wskazaniu danych personalnych (nazwisko i imię oraz numer paszportu ubezpieczonego) oraz adresu zamieszkania. Ponadto również podjęcie działań z urzędu i zewidencjonowanie danych na koncie ubezpieczonego w Zakładzie możliwe jest wyłącznie w przypadku ustalenia danych identyfikacyjnych ubezpieczonych.
Natomiast do powstania obowiązku rozliczania i odprowadzania składek wobec płatnika składek konieczne jest uzyskanie przez pracownika przychodu z tytułu stosunku pracy, a nie powstanie roszczenia o wypłatę należnego wynagrodzenia ze stosunku pracy. Bowiem w myśl art. 18 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych uzyskiwany z tytułu pracy, z wyjątkami wskazanymi w przepisach ustawy oraz rozporządzenia wykonawczego. Na podobnych zasadach ustalana jest podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zleceniobiorców. Ustalenia w tym zakresie mogą zostać dokonane przez ZUS również wyłącznie w wyniku przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego bądź kontroli płatnika składek.
Niezależnie od przedstawionych wyżej wyjaśnień należy wskazać, że zgodnie z art. 22 § 1 Kodeksu pracy, przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Zatrudnienie w warunkach określonych powyżej jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Trzeba także dodać, że zainteresowana osoba może, na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego, dochodzić przed sądem pracy ustalenia istnienia stosunku pracy, jeżeli ma w tym interes prawny.
Biorąc pod uwagę powyższe uprzejmie informuję, że nie przewiduje się prowadzenia prac legislacyjnych w zakresie poruszonym w interpelacji.
Mam nadzieję, że przedstawione powyżej informacje i wyjaśnienia uzna Pan za satysfakcjonujące i wyczerpujące.